۲۵ سال پیش، مایکروسافت نسخه‌ای از DirectX رو منتشر کرد که شاید اون موقع کسی فکرش رو هم نمی‌کرد قراره آینده‌ی گرافیک کامپیوتر رو بسازه. DirectX 8 نه یه آپدیت معمولی بود، نه فقط چند قابلیت جدید؛ این نسخه با معرفی سایه‌زن‌های قابل برنامه‌ریزی (Programmable Shaders) باعث شد GPUها از یه تیکه سخت‌افزار خشک و ثابت، تبدیل بشن به مغزهای خلاقی که امروز می‌شناسیم. ادامه این مطلب رو با توییک فا همراه باشید.
🧩 قبل از DirectX 8، گرافیک بازی‌ها چه شکلی بود؟
تا قبل از سال ۲۰۰۰، کارت گرافیک‌ها خیلی محدود بودن. همه‌چیز با چیزی به اسم خط لوله‌ی ثابت (Fixed Function Pipeline) انجام می‌شد. یعنی شرکت سازنده از قبل تعیین کرده بود نور چطوری و به چه شکلی توی بازی‌ها ظاهر بشه، سایه‌ها چطور دیده بشه و بافت‌ها چطوری روی اجسام بیفته. برنامه‌نویس‌ها فقط می‌تونستن چند تا گزینه رو تغییر بدن و تمام. خبری از خلاقیت خاص یا افکت‌های متفاوت نبود. نتیجه چی می‌شد؟ بازی‌ها از نظر جلوه شبیه هم بودن، و اگه کسی می‌خواست مثلاً بازتاب نور یا موج واقعی آب بسازه، باید از ترفندهایی مثل (Environment Map) استفاده می‌کرد.
💡 چرا DirectX 8 اینقدر مهم شد؟
مایکروسافت تقریبا با DirectX 8 گفت: (بذار خود توسعه‌دهنده تصمیم بگیره تصویر چطور ساخته بشه). با معرفی Shader Model 1.0، دوتا قابلیت بزرگ به دنیا معرفی شد:
- Vertex Shader 1.0: کنترل کامل روی موقعیت و رفتار رأس‌ها (Vertices)
- Pixel Shader 1.0: کنترل دقیق روی رنگ و نور هر پیکسل
این یعنی دیگه لازم نبود فقط از امکانات از پیش‌تعریف‌شده‌ی کارت گرافیک استفاده کنی. می‌تونستی خودت بنویسی که نور چطور پخش بشه، سطح‌ها چقدر براق باشن یا حتی سایه‌ها چقدر نرم دیده بشن. در واقع، DirectX 8 کاری کرد GPU مثل یه موتور اجرای کد گرافیکی عمل کنه، نه یه مدار محدود.
🕹️ اولین بازی‌ها و کارت گرافیک‌هایی که ازش استفاده کردن
تقریباً هم‌زمان با انتشار DirectX 8، کارت‌های سری سوم NVIDIA معرفی شد که اولین کارت با پشتیبانی سخت‌افزاری از (Programmable Shaders) بود. بعدش هم بازی‌هایی مثل The Elder Scrolls III: Morrowind و بعدتر Half-Life 2 با گرافیکی اومدن که اون موقع واقعاً خیره‌کننده بود. برای اولین‌بار، آب حرکت واقعی داشت، بازتاب‌ها طبیعی بودن و نورها به شکلی، نرم‌تر و واقعی‌تر پخش می‌شدن. چیزی که امروز برامون عادیه، اون زمان یه جهش بزرگ حساب می‌شد.
🔍 چرا DirectX مهمه؟
۱. آزادی عمل بیشتر برای توسعه‌دهنده‌ها:
از DirectX 8 به بعد، بازی‌سازها مجبور نبودن از فرمول‌های آماده استفاده کنن. هرکسی می‌تونست افکت‌های خاص خودش رو بسازه.
۲. پایه‌ی گرافیک مدرن امروزی:
تمام چیزهایی که الان تو گرافیک بازی‌ها می‌بینیم، از Ray Tracing گرفته تا HDR و جلوه‌های سینمایی، ریشه‌شون همون سایه‌زن‌های قابل برنامه‌ریزی DirectX 8 هست.
۳. تحول در GPUها:
کارت گرافیک‌ها به‌خاطر این تغییر، از مدارهای ثابت، به پردازنده‌های موازی و هوشمند تبدیل شدن. الان GPUها نه فقط برای بازی، بلکه برای هوش مصنوعی هم استفاده می‌شه.
⚙️ میراثی که هنوز ادامه داره
DirectX 8 شاید اون موقع زیاد سروصدا نکرد، اما تاثیرش از هر نسخه‌ی دیگه‌ای بیشتر بود، این نسخه نگاه این صنعت رو عوض کرد.
🚀 جمع‌بندی
وقتی مایکروسافت DirectX 8 رو منتشر کرد، احتمالاً خودش هم نمی‌دونست چه کار بزرگی داره انجام میده. این نسخه باعث شد گرافیک از حالت از پیش‌تعریف‌شده خارج بشه و تبدیل به یه دنیای دیگه بشه که هر توسعه‌دهنده‌ای بتونه با ایده‌ی خودش اون رو شکل بده. امروز که به گذشته نگاه می‌کنیم، DirectX 8 فقط یه نسخه‌ی نرم‌افزاری نیست؛ یه نقطه‌ی عطفه در تاریخ فناوری، جایی که GPU از یه سخت‌افزار ساده تبدیل شد به یه ابزار برنامه‌پذیر و هوشمند.
